Opiniestuk Nrc 9 september 2022
Armoede bestaat, doe er dan wat aan……
Armoede
Terwijl steeds meer mensen financieel in de knoop raken, is de minister voor Armoedebeleid onzichtbaar. Het taboe op armoede moet doorbroken, vindt Stella de Swart
Ophef in het Verenigd Koninkrijk. Een televisieprogramma, This Morning op de commerciële zender ITV, heeft nu een rad van fortuin waarbij kijkers die naar het programma bellen niet alleen geldprijzen kunnen winnen, maar ook vier maanden lang de terugbetaling van hun energierekening. Niet de geldprijzen, die tot 3.000 pond kunnen oplopen, maar de energierekening blijkt voor de kijkers de hoofdprijs. Het filmpje van de show ging afgelopen week de hele wereld over.
Stella de Swart is zelfstandig ondernemer en werkt nu als armoede- en schuldenexpert. Ze schreef het boek Armoede krijg je gratis (2021).
Ik zag het ook op sociale media. Het leek een verkeerde grap, dacht ik. Je vroeg je af of het wel echt was. Maar dat was het. „Oh my God, thank you”, verzuchtte een beller toen het rad bleef steken op het vakje ‘energy bills’. Vier maanden lang hoefde hij zich over zijn gas- en elektriciteitsrekening geen zorgen te maken. „Wat een opluchting!”, riep hij uit.
Zo’n spelletje hebben we nog niet, maar dit soort ontreddering is niet voorbehouden aan andere landen ver weg. Juist deze week werd bekend dat in augustus in Nederland de inflatie hoger uitviel dan ooit eerder gemeten: 12 procent. Dat komt vooral door die stijgende energiekosten, maar bijna alles wordt natuurlijk duurder. Ook in de supermarkten schieten prijzen omhoog. Dagelijks eten wordt domweg veel duurder – en voor velen onbetaalbaar.
‘Humanitaire ramp’
Ik woon in wat nu een ‘aandachtswijk’ genoemd wordt – achterstandswijk in de volksmond – en ik zie en hoor overal dat mensen moeite hebben de eindjes aan elkaar te knopen. Nu al. Met de oplopende energierekening zal dat de komende maanden alleen maar erger worden. Het vervolg laat zich raden: nog meer armoede. Tim ’S Jongers, de directeur van de Wiardi Beckmanstichting die zelf armoede heeft gekend, sprak vorige week in het tv-programma Buitenhof terecht van een „stille humanitaire ramp”: 1,3 miljoen Nederlanders belanden dit najaar volgens schattingen van het CBS onder de armoedegrens. Dat is ongelooflijk veel.
Armoede? Hier, in Nederland? Het zal u verbazen. Veel mensen leven nu eenmaal in ontkenning. Helaas ook politici. Ze zien Nederland als een rijk en welvarend land – wat het natuurlijk ook is. En juist daarom is het zo moeilijk om een goed gesprek over armoede te voeren. Want armoede bestaat wel degelijk en kan een levens van de ene op de andere dag op zijn kop zetten.
Ik ervoer de schaamte gefaald te hebben en niet meer mee te kunnen doen in de maatschappij
Ik heb dat aan den lijve ondervonden. Ik had een goede baan als accountmanager en een mooi huis, waar ik met mijn partner en twee geweldige kinderen woonde. Maar ik raakte die baan kwijt en rond hetzelfde moment hield de relatie op. Ik raakte verstrikt in een web van regels en wetgeving en ging kopje onder. Ik ervoer de schaamte gefaald te hebben en niet meer mee te kunnen doen in de maatschappij.
Bij gemeenten verwacht je hulp, bijvoorbeeld om omgeschoold te worden, maar je wil ook een luisterend oor. En dat was er in mijn geval niet. Zo kom je in een vicieuze cirkel van hardnekkige problemen op allerlei terreinen: gezondheid, onderwijs, wonen, werk en opvoeding. De mens achter het BSN-nummer ziet niemand.
De afgelopen jaren heb ik mijn persoonlijke verhaal heel vaak verteld. Aan wethouders, ambtenaren, op scholen en zelfs een keer aan koningin Máxima. Het voelde alsof ik in de dierentuin stond, in een kooi, en dat iedereen naar me keek alsof ik een vreemd, nieuw soort dier was. Armoede is aan de buitenkant niet te zien. Een financieel kwetsbaar persoon loopt niet met zijn of haar kwetsbaarheid te koop. Je moet er dus oog voor hebben.
Maar je kunt ook gewoon in de gegevens van de Belastingdienst kijken. Of in die van gemeentes die, zoals Amsterdam, ‘stadspassen’ uitgeven voor mensen die van een uitkering leven of wel gewoon werken maar door onder andere zzp-contracten niet genoeg verdienen om rond te komen. Vorig jaar werd bekend dat 220.000 Nederlanders tot deze groep ‘werkende armen’ behoren. Dat arme mensen moeilijk te vinden zijn, zoals ik wethouders en ambtenaren soms hoor zeggen, begrijp ik niet.
Speciale minister
Mensen die wél oog voor armoede hebben waren blij met de erkenning die ze kregen toen het vierde kabinet-Rutte met Carola Schouten (ChristenUnie) een speciale minister voor Armoedebeleid kreeg. Maar wat hebben we ervan gezien? Niet heel veel. Zelfs in deze zware tijden is ze onzichtbaar. Ze laat zich door minister Sigrid Kaag (Financiën, D66) te veel aan de kant zetten, want budget heeft ze nauwelijks. Dat deze week bekend werd dat Schouten het evengoed zware ministerschap Landbouw er voorlopig naast gaat doen is een nieuwe klap in het gezicht van de mensen die wachten op een oplossing.
1,3 miljoen Nederlanders belanden dit najaar volgens schattingen van het CBS onder de armoedegrens. Dat is ongelooflijk veel
Natuurlijk, er is heus wel íets gebeurd. Vorige week werd bekend dat er een akkoord is over compensatie voor de koopkracht. Verschillende toeslagen en het minimumloon gaan omhoog. Maar pas per 2023 – veel te laat dus. In de landen om ons heen zijn miljarden beschikbaar om nu al mensen uit de brand te helpen.
En in juni was er natuurlijk de een eenmalige energietoeslag van 800 euro voor de minima. Dat was goed, maar de timing was nogal ongelukkig en getuigt van gebrek aan inlevingsvermogen bij beleidsmakers en politici. Vlak voor de zomervakantie gaan mensen dat geld echt niet apart zetten voor een hogere energierekening in het najaar. Ze denken: nu kan ik tóch met vakantie. Of: het is met het mooie weer tijd voor een nieuwe tuinset. Of: het huis kan wel een verfje gebruiken. Maar bij mij in de wijk zijn de huizen nauwelijks geïsoleerd. Door schade en schande wijs geworden heb ik zelf 1.000 euro apart gezet voor Vattenfall dit najaar. Maar ik vrees dat vele anderen dat niet hebben gedaan.
Het toont het onbegrip. Want is de minister aangesteld om armoede echt op te lossen of om mensen (valse) hoop te geven? Nog te vaak wordt armoede gezien als een ziekte: je plakt er een pleister op en men denkt dat de wond weer heelt. Maar de wond kan niet helen zolang er niemand is die de regie pakt. Minister Carola Schouten is daarvoor de aangewezen persoon.
In de Grondwet staat dat „bestaanszekerheid” een recht van alle Nederlanders is. Handel daar dan ook naar. Luister naar mensen aan de onderkant van de samenleving en geef ze hulp op individueel niveau. De komende maanden zijn cruciaal om te voorkomen dat een groot deel van de samenleving definitief afhaakt.
